صنعت تایر را باید بعد از فولاد یکی از مهمترین حلقه های صنایع بالادستی صنعت خودرو قلمداد کرد که هم در تولید خودرو و هم در ارایه خدمات به عنوان قطعه تعویضی کاربرد دارند. این موضوع نشان می دهد نقش مهمی بر عهده این محصول استراتژیک در اقتصاد کشور است.
دسترسی به مواد اولیه نفتی و شرکت های پتروشیمیایی و پالایشگاهی توسعه یافته در کشور و دسترسی مناسب به بازارهای منطقه ای و جهانی برای تامین کافی مواد اولیه، در اختیار داشتن دانش بومی و به کار بردن تکنولوژی های مدرن در این صنعت همگی از امتیازات کشورمان در توسعه این صنعت محسوب میشوند. با این حال تولید تایر تنها توس ده شرکت در ایران صورت می گیرد و با آن که ده ها طرح خوب و با توجیه اقتصادی در سال های گذشته معرفی شده است، اما در عمل به خصوص در ۵ سال اخیر و تمدید دوباره تحریم ها بخشی از این برنامه های توسعه متوقف شدند.
با خروج ترامپ از برجام در سال ۹۷ عملا مشکلات اقتصادی برای صنعت تایر پا به پای سایر صنایع آغاز شد؛ از یک طرف دسترسی به ماشین الات و مواد اولیه دشوار شد و از طرفی رشد روز افزون قیمت ارز و رانت های ارزی در بازارهای مختلف باعث شد بسیاری از صنایع از جمله تایر با مشکل روبرو شوند. قیمت مواد اولیه و ماشین آلات به شدت افزایش یافت. روز به روز قیمت مواد اولیه در بورس کالا و مواد اولیه وارداتی روند افزایشی را تجربه می کرد بطوریکه مواد پلیمری و شیمیایی به کار رفته شده در ساختمان لاستیم تا ده برابر رشد قیمت را پشت سر نهادند.
از سوی دیگر از آنجا که عرضه تایر در بازارهای رسمی صورت نمی گرفت و دولت روی توزیع آن نیز نظر داشت رانت به این بازار رسوخ کرد . در سال ۹۹ با ازادسازی صادرات و پایان داستان قیمت گذاری لاستیک، بخشی از مشکلات صنعت تایر رفته رفته می رفت که حل شود، اما ولی نکشید که قیمت گذاری بار دیگر برگشت.
در این دوران قیمت ارز نیز روند رو به رشدی را در بازار آزاد و سامانه نیما آغاز کرد و طولی نکشید هر دلار آمریکا تا بیش از ۶۰ هزار تومان هم رسید. با این حال قیمت گذاری بر مبنای ارز جهانگیری و سپس ۲۸ هزار تومانی با توجه به اختلاف قیمت ارز دولتی و ازاد شکاف تقاضای کاذب را در بازار پر نکرد و هنوز این شکاف وجود دارد.
در این میان اما سیاست های مختلف در دوره های متفاوت اثرات نه چندان مناسبی روی بازار خودرو بر جای گذاشته است که بخشی از نابسامانی های کنونی بازار تایر ریشه در همان سیاست های گذشته دارد. به عنوان مثال در برهه ای دولت در فاصله سال های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ صادرات تایر را ممنوع کرد. این مساله که برای تنظیم بازار داخلی تایر اتخاذ شده بود، اما طولی نکشید که بازار را با ۳ میلیون حلقه مازاد روبرو کرد و زیان گسترده ای را برای تولیدکنندگان به ارمغان آورد.
آن گونــه کــه گزارش هــای شــرکت های ایــن صنعــت نشــان می دهــد، تولیدکننده هــای تایــر بــه شــدت بــه تحریــم حســاس هســتند، زیــرا از نظــر تکنولــوژی ۱۰۰ درصــد، از نظــر ماشــین آلات۸۵ درصــد و از نظــر مواد اولیــه حــدود ۵۰ درصــد وابســتگی خارجــی دارند، بنابرایــن شــرایط تحریمــی بــه شــدت وضعیــت ایــن صنعــت را تحت تاثیــر قــرار می دهــد و بــرای ادامــه حیــات چــاره ای جــز اتــکا بــه ظرفیت هــای داخــل متصــور نیســت.
در همان دوران و البته از قبل از آن واردات تایر نیز موضوع یگری بود که روی توان تولیدکنندگان داخلی است صنعت اثر منفی بر جای گذاشته بود و به عنوان مانعی جدی در برابر توسعه طرح های این صنعت عمل کرد. هرچند واردات تایر با افزایش قیمت ارز نظام یافته تر از گذشته است، اما هنوز نیازمند بررسی دقیق تر و سامان دهی واردات هستیم.
این در حالی است که در عمل ایران با دارا بودن منابع اولیه می تواند به قطب تولید تایر در منطقه خاورمیانه تبدیل شود، چراکه علاوه بر امکانات تولید از استانداردهای سخت گیرانه ای در تولید تایر تبعیت می کند که این استانداردها درع مل باعث شده تایر ایرانی یک محصول رقابتی در مقایسه با بسیاری از تایرهای آسیایی و در حد تایر اروپایی باشد. با این حال تاخیر در طرح های مهم و به کار نگرفتن به موقع استعدادهای تولیدگران ایرانی تهدیدهای رقابتی جدی را برای ایران رقم زده است.
با آن که ایران از ۲۷ کارخانه تولید تایر و تیوب در منطقه خاورمیانه ۱۱ کارخانه را در اختیار دارد و دو درصد از کارخانه های تایر دنیا را در اختیار دارد، بی توجهی به وضعیت تایرسازان می تواند سهم کشورمان را از بازارهای منطقه ای و جهانی کاهش دهد. ایران در حال حاضر سالانه بیش از ۳۰۰ هزار تن تایر تولید می کند و دارای ظرفیت ۴۵۰ هزار تنی است، اما دو کشور عراق و امارات در حال حاضر شرایط مناسبی برای عبور بااختلاف از یران را دارا هستند.
در این بین رشد تولید خودرو در سال های اخیر به دلیل عبور شرکت های خودرویی از زیان و رشد تقاضا برای خودرو میزان تولید تایر نیز از ظرفیت بالایی برای رشد تولید برخوردار است. هرچند به دلیل مشکلاتی که در این صنعت وجود داشته و دارد، میزان تولید در سال ۱۴۰۱ کمی کاهش یافته است. با این حال پیش بینی می شود تا پایان سال این موضوع رفع گردد.
مشکلات مبتلابه صنعت تایر از دو جهت زنگ خطر را برای اقتصاد ایران به صدا درمی اورد؛ اول آن که صنعتی با سهم ۱۵ هزار اشتغال مستقیم و گردش مالی مناسب با تهدید روبرو می شود و دوم این که صنعت تایر ایران از رقبای منطقه ای خود عقب می افتد و این موضوع باعث می شود زمینه های توسعه صنعت در آینده متوقف گردد.
بــازار تایــر جهانــی بــا تقاضــای بــالای ایــن محصــول در جهــان بــه جلــو حرکــت می کنــد. در ســال ۲۰۲۰، چیــن در بــازار تایــر پیشــتاز بــود و تقریبــا ۴۹ درصد صنعــت تایــر جهانــی را بــه خــود اختصــاص می داد. بعــد از چیــن، اروپــا، آمریــکا، هنــد و ژاپــن بعنــوان برخــی از بازارهــای پرتقاضــای تایــر در جهــان بودنــد. بــازار چیــن تحــت حمایــت صنعــت رو بــه رشــد خــودرو اســت. ایــن کشــور ۳۰ درصد صنعــت خــودرو جهانــی را در اختیار دارد. رشــد تولیــد ناخالــص داخلــی و افزایــش تقاضــا بــرای خــودرو در میــان طبقــه متوســط نوظهــور، محــرک افزایــش تولیــد خــودرو و افزایــش تقاضــای تایــر در چیــن هســتند.
